“In Vlaanderen spreekt men over ‘peperkoek’ en ‘honingkoek’ maar er bestaan nog vele andere benamingen, afhankelijk van de ingrediënten en de plaatselijke gebruiken, zoals : lekkerkoeke, hansakoek, pondkoek, couque des Ardennes, Couque de Dinant, zeemkoek, zoetekoeke, kruidkoek, feestekoek, ontbijtkoek, enz.
Hoelang peperkoek reeds bestaat is eigenlijk niet juist te achterhalen.
Ten tijde van de Farao’s bakte men in het oude Egypte reeds een koek, die uit granen, honing en specerijen bestond. Ook de oude Grieken kenden een honingkoek, waarvan de zoete eigenschappen zeer gewaardeerd werden. Bovendien werden deze koeken aan de goden geofferd om hen gunstig te stemmen. Bij de Romeinen werd aan de honingkoek dan weer echte peper en gedroogd fruit toegevoegd.
Ten tijde van Genghis Khan in de 10° eeuw was de honingkoek – ‘mi-kong’ genoemd bij de Chinezen – dan weer een lekkernij, die deel uitmaakte van de rantsoenen van de ruiters van zijn leger. Een legende vermeldt dat bisschop St Gregorius reeds in 992 in Pithiviers (Frankrijk) een koek van armeense oorsprong met kruiden en honing leerde bakken. Andere verhalen vertellen dan weer dat de Kruisvaarders de peperkoek mee uit Jeruzalem naar Europa hebben gebracht.
Bij het begin van de middeleeuwen werd peperkoek gebakken in de kloosters. Binnen de muren van deze kloosters werden inderdaad granen geoogst en werden ook bijtjes gehouden. In de twaalfde eeuw zou zelfs de abt van een klooster in Basel (Zwitserland) het bakken verboden hebben, aangezien de peper en de specerijen de monniken te veel verhit zou hebben… In ieder geval werd aan peperkoek steeds geneeskundige krachten toebedeeld. De koeken werden “peperkoek” genoemd omdat peper de duurste specerij was die in de koeken verwerkt werd.
De ontdekkingreizen in de 15° en 16° eeuw zorgden er dan weer voor dat andere en nieuwe specerijen naar Europa werden gebracht en aan de honingkoek werden toegevoegd. Gedurende vele eeuwen was peperkoek een zeer gewaardeerd geschenk dat aan hoogwaardigheidsbekleders werd aangeboden bij het bezoeken van andere landen en steden. Een gebruik dat nu nog steeds in diverse streken in gebruik is.
Ten tijde van de Franse revolutie ontstond het verhaal over een meestergast, genaamd Anselme uit Dijon (nog steeds een bekende streek in Frankrijk voor peperkoek), die in een bui van grote verliefdheid op de dochter van zijn baas, per vergissing honing in plaats van boter in de koek verwerkt zou hebben. Gelukkig voor Anselme, zijn baas en de streek van Dijon werd de vergissing door de bevolking goed onthaald en Dijon werd meteen bekend voor zijn nieuwe specialiteit.
Een ander verhaal is dat Filips de Goede in 1452 de peperkoek in Vlaanderen had leren kennen en van hieruit een peperkoekbakker mee naar Frankrijk had genomen, zodat men ook daar van deze lekkernij kon genieten.
Reeds in de 16° eeuw bestond er in Parijs een gespecialiseerde beurs ‘La Foire du pain d’épices’. Ook de streek van Reims stond bekend als een belangrijk producent voor ‘pain d’épices’.
In Nederland werd reeds vanaf het begin van de 16° eeuw in de omgeving van Utrecht, koek geproduceerd. Later werd de productie uitgebreid naar Friesland, Deventer, Groningen enz. De provincie Friesland in het noorden van Nederland, is nog steeds een belangrijk centrum van ontbijtkoek en in het begin van de 16° eeuw werd er op de markt reeds ontbijtkoek verkocht aan de gelovigen die de kerk verlieten.
Maar ook in Vlaanderen was peperkoek sinds de 13° eeuw een zeer gewaardeerde lekkernij. Gent stond bekend voor zijn lekkere peperkoek, waar dan weer als versiering gekonfijte sinaasappelschilletjes en amandelen werden aan toegevoegd. Vanuit Gent werd heel wat peperkoek geëxporteerd naar Engeland, aangezien men daar alleen ‘gingerbread’ met kandijsuikerstroop kende en honing op dat ogenblik bij de engelsen nog niet bekend was. Ook Brugge, Roeselare en Kortrijk waren belangrijke centra voor de productie van peperkoek. Sinds de 13° eeuw bestaat in Ronse reeds het gebruik dat het stadsbestuur jaarlijks een peperkoek overhandigde aan een Mijnheer van Wattripont, die via een oorkonde de inwoners hun vrijheid had toegekend. Zo ontstonden er gilden, die bepaalden wie peperkoek mocht bakken, wat de samenstelling van de ingrediënten was en zelfs in welke vorm deze diende gebakken te worden.
In 1721 werd in Antwerpen een verordening gepubliceerd over wie zich de titel van peperkoekbakker mocht toe-eigenen. In het jaar 1784 bestonden er alleen in Antwerpen reeds 60 erkende peperkoekbakkers. In de Kempen was het de gewoonte bij de nieuwjaarsborrel een schelleke peperkoek in de herbergen aan te bieden. En in de kerken werd aan de gelovigen die hun Paasplicht hadden vervuld peperkoek uitgedeeld.
Zowel in Nederland als in België werd op kermissen een speciale platte, taaie koek gebakken, die de jongens met bijlen in 3 stukken dienden te hakken, ‘koekhakken’ genoemd. De winnaar kreeg dan als geschenk een lekker stuk ‘pondkoek’. In Nederland is de taaiere versie nog steeds gekend als ‘taaitaai’.
Ook in Duitsland werd in de 17° eeuw peperkoek gebakken onder de benaming ‘Lebkuchen’, benaming die nog steeds gebruikt wordt en ook hier speelden de gilden een grote rol.
De legende van Sinterklaas vertelt dan weer dat aan de brave kinderen, kruidenkoek gebakken in de vorm van de heilige man, werd gegeven op 6 december. Heden associëren we, behalve in Nederland, Sinterklaas met speculoos. Dat is niet zo vreemd, als je weet dat Speculoos gewoon de harder gebakken, vaak krokante versie van peperkoek, met exact dezelfde ingrediënten (natuurlijk afhankelijk van de talloze recepten). De kleine krokante pepernoten uit Nederland vormen een soort ‘crossover’ product.
Alle bakkers in Vlaanderen bakten op een ambachtelijke wijze hun eigen peperkoek tot het ontstaan van de tweede wereldoorlog. Nadien werd de productie meer en meer in bepaalde centra, zoals Gent, Verviers, Mechelen, Sint Niklaas en Dinant gecentraliseerd. Na de tweede wereldoorlog waren er in België nog zo’n 140 peperkoekbakkerijen.
Door het zeer arbeidsintensieve proces daalde het aantal lokale peperkoekbakkers zienderogen. Bovendien ontstond er door een concentratie in de distributie een schaalvergroting in de aankoop, zodat er een nood bestond aan grote belangrijke leveranciers, met het gevolg dat de plaatselijke bakker zijn markt zag verloren gaan. Heden zijn er nog maar twee ambachtelijke peperkoekbakkerijen.”
.oO°SpIcEcAkE°PePeRkOeK°Oo. 